ARKURUTZEKO HILARRIA

1.- KOKAPENA

Arkurutzeko hilarria Irumugaeta mendiaren iparraldeko hegalean dago, baso-pista baten ertzean.

Koordenatuak:

UTM: Geografikoak:
X: 564.762
Y: 4.762.921
Z: 396

Luzera: – 2º 12 '19' '

Lat.: 43º 0 '55.5' '

Garaiera: 396m

2.- DESKRIBAPENA

Hilarria hareharriz landuta dago. 59 cm luze eta 16 cm zabal den gorputz angeluzuzena du, 34 bider 40 cm-ko diametroa duen disko-formako hilarri batekin amaitzen dena. Hilarriaren erdian, 29 cm luze den gurutze greko bat dago, erliebean inprimatuta, besoetako batean 19 cm-ra murriztua.

 

1997an hilarria Udaletxeko bulegoetara eraman zen, balizko kalteetatik babesteko, eta jatorrizko kokalekuan Luis del Barrioren obra beraren erreplika bat ezarri zen.

3.- HISTORIA

Jose Migel Barandiaran ataundarrak aurkitu zuen hilarria, eta haren kokapenari buruzko legenda bat zegoela adierazi du:

“Amoskategi baserriko alaba bat izan behar zuen (Sagastillun baserrikoa beste batzuek diotenez) Urbarandi mendira igo zena bere artaldea ekartzeko asmoz. Orduak igaro ziren, baina neskatoa ez zen itzultzen.

Etxekoek eta auzotarrek mendian ibili ziren haren bila, eta sarritan deitzen zioten: Mari! Mari! Ahots haien oihartzun tamalgarriak alde guztietatik entzun ziren: Ojarbitik edo Idiazabalgo jentilen gaztelutik, edo Amuñaindik edo Ataungo mugetatik. Baina inork ez zuen Mariren erantzuna entzuten.

Baina une batean Urbarandiren bihotzetik behin entzuten da: Hemen! Hemen! Han aurkitu zituzten neskaren gorpuzkiak, haragia eta hezurrak, sakabanatuta eta otsoaren hortzetan kosk eginda.

Otoitz baten eske, Mari dohakabearen disko-formako hilarria dago oraindik leku horretan. Arkuutze du izena.

Geroago, mendeetan zehar, hilarri horren ondotik igarotzen diren kristau guztiak aitaren egiten dute eta otoitz bat eskaintzen dute aipatutako lekuan hil zen Mari dohakabearen oroimenez. Hori bera egin zuten aurtengo otsailaren 16an eraman ninduten gazteek, eta tokia erakutsi zidaten.”¹

Ondoren, Agirre Sorondok hilarria Barandiaran baserriko ume baten oroimenez jarri zen antzeko beste bertsio bat jasotzen du. Otsoek irentsia , Bildotxaga baserriko jabeak Jose Antonio Irastorza Amundarain aitonari (1954an hil zen) esandakoaren arabera .²

4.- TIPOLOGIA

Arkurutzeko hilarria euskal lurraldean hedatutako hileta-tradizio baten isla da. Eskura ditugun datuek ez dute uzten hilarri hori eraikitzeko unea adierazten, baina ez dirudi XIX. mendetik harago doanik.
 

¹ BARANDIARAN, J.M. (1983): Obras Completas. XXI. liburukia. Euskal Entziklopedia Handia, Bilbo. Or. 387-.

² AGUIRRE SORONDO A. (1991): Estelas discoidales de Gipuzkoa Jatorria eta esanahia. Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones, Donostia. Or. 72-73.